Το Ροβανιέμι είναι γνωστό ως η επίσημη «πατρίδα» του Άγιου Βασίλη και ένας χριστουγεννιάτικος προορισμός με άφθονο χιόνι, ταράνδους, χάσκι, χιονοδρομικά κέντρα και ό,τι σχετίζεται με τη «μαγεία» των Χριστουγέννων.

Οι εβδομάδες πριν από τα Χριστούγεννα γεμίζουν το Ροβανιέμι με μια γιορτινή λάμψη κι ένα φως ωστόσο πρόκειται για ένα μέρος που έχει γνωρίσει το σκοτάδι, όχι μόνο κατά τους χειμερινούς μήνες, όταν ο ήλιος μόλις και μετά βίας ξεπροβάλει στον ορίζοντα, αλλά και κατά τη βιαιότητα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και των συνεπειών του.

Το Ροβανιέμι ήταν κάποτε ένα σύμπλεγμα χωριών στην άκρη του Αρκτικού Κύκλου, όπου οι ντόπιοι ιθαγενείς Σάμι, εξαρτιόνταν από τη γεωργία, την αναζήτηση τροφής και την υλοτομία για να κρατήσουν τις οικογένειές τους ζωντανές τους σκληρούς χειμώνες.

Οι τάρανδοι ήταν οι μόνοι σύντροφοί τους. Οι Σάμι εκτρέφουν τα ζώα αυτά σε ολόκληρη τη Σκανδιναβία και τη Ρωσία εδώ και εκατοντάδες χρόνια, βασιζόμενοι σε αυτά για τροφή, ζεστά ρούχα και μεταφορές σε ένα ζοφερό και παγωμένο τοπίο με τις παραδόσεις τους να επιβιώνουν μέχρι σήμερα.

Όμως μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η έξαρση της εξόρυξης χρυσού είχε μετατρέψει το Ροβανιέμι σε μια πολυσύχναστη πόλη. Ήταν επίσης ένας κόμβος μεταφορών, που συνέδεε την Ευρώπη με τη Ρωσία και τη Θάλασσα Μπάρεντς.

Οι Γερμανοί την έκαψαν εντελώς

Τη δεκαετία του 1930, το Ροβανιέμι ήταν μια ήσυχη εμπορική πόλη με περίπου 6.000 κατοίκους μέχρι την εισβολή της Σοβιετικής Ένωσης το 1939. Οι Φινλανδοί απέκρουσαν τους επιτιθέμενους στον σκληρό χειμερινό πόλεμο του 1939-40 και στη συνέχεια συμμάχησαν με τη Γερμανία για να προστατευτούν από περαιτέρω επιδρομές.

Οι Γερμανοί δημιούργησαν μια βάση στο Ροβανιέμι, διπλασιάζοντας τον πληθυσμό της πόλης. Η Luftwaffe έχτισε ένα αεροδρόμιο που τώρα είναι «το επίσημο αεροδρόμιο του Άγιου Βασίλη» και έναν στρατώνα που θα γινόταν η τοποθεσία του χωριού του Αγίου Βασίλη.

Όταν ο πόλεμος σύμφωνα με τον Guardian έγειρε κατά των δυνάμεων του Άξονα, η Σοβιετική Ένωση ζήτησε από τους Φινλανδούς να εκδιώξουν τους Γερμανούς. Όταν ο γερμανικός στρατός αποχώρησε τον Οκτώβριο του 1944, έκαψε ολοσχερώς το Ροβανιέμι. Οι κάτοικοι είχαν ήδη απομακρυνθεί, πολλοί από αυτούς στη Σουηδία, σε μια επίπονη διαδικασία κατά την οποία 279 πέθαναν. Άλλοι 200 σκοτώθηκαν κατά την επιστροφή τους στο Ροβανιέμι από νάρκες που είχαν τοποθετήσει οι Γερμανοί για να προστατεύσουν την αποχώρησή τους.

Οι Γερμανοί κατέστρεψαν το 90% της πόλης, οι κάτοικοι επέστρεψαν σε ένα καπνισμένο τοπίο γεμάτο ερείπια, στάχτες και αποκαΐδια στο οποίο μόνο οι καμινάδες στέκονταν όρθιες. Ξύλινα σπίτια, σχολεία και εκκλησίες κάηκαν ολοσχερώς και μόνο το 10% της πόλης έμεινε όρθιο.

Ο Πέκα Ογιάλα, ο οποίος διατηρεί κατάστημα και μια σάουνα κοντά στο κέντρο της πόλης, εξακολουθεί να βρίσκει καμένα ξύλα και μέταλλα στον κήπο του. Έξω από το Ροβανιέμι υπάρχει ένα νεκροταφείο για τους Γερμανούς νεκρούς του πολέμου που περιέχει τις σορούς περίπου 2.500 στρατιωτών.

Ο εμβληματικός αρχιτέκτονας

Αυτό ήταν το σκηνικό ερήμωσης που αντίκρισε ο εμβληματικός Φινλανδός αρχιτέκτονας, Άλβαρ Άαλτο όταν του ανατέθηκε από την Ένωση Φινλανδών Αρχιτεκτόνων να ανακατασκευάσει την πόλη το 1945.

Έτσι η ιστορία της ανάδυσης του Ροβανιέμι από τα συντρίμμια των συγκρούσεων στον χαρούμενο προορισμό που είναι σήμερα αντικατοπτρίζει τόσο το εξαιρετικό πνεύμα μιας πόλης που επιβιώνει σε μία άκρη του πολιτισμού που είναι αραιοκατοικημένος, όσο και έναν πολύ ιδιαίτερο δεσμό μεταξύ ανθρώπων και ζώων, με αυτά τα ζώα να είναι οι τάρανδοι.

Η μεταπολεμική ανοικοδόμηση του Ροβανιέμι ήταν ένα πολύ αργό και δύσκολο έργο, καθώς η Φινλανδία δεν διέθετε τόσο οικοδομικά υλικά όσο και επαρκή διατροφή για τον πληθυσμό της κατά το τελευταίο μισό της δεκαετίας του 1940.

Ως εκ τούτου, το Ροβανιέμι και η ευρύτερη Λαπωνία ήταν μεταξύ των πρώτων αποδεκτών στη μεταπολεμική Φινλανδία της βοήθειας που παρείχε η Διοίκηση Αρωγής και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών (UNRRA), ο πρόγονος της σημερινής UNICEF.

«Είδε την καμένη πόλη ως μια ευκαιρία», λέει ο Γιούσι Ράουτσι, πρώην σχεδιαστής και ερευνητής στο Ίδρυμα, Άλβαρ Άαλτο. Εν μέρει εμπνευσμένος από την Αρχή της Κοιλάδας του Τενεσί των ΗΠΑ του προέδρου Φραγκλίνου Ρούσβελτ, ο Αάλτο δημιούργησε ένα σχέδιο για ολόκληρη τη Λαπωνία.

Το σχήμα ταράνδου

Εμπνευσμένος από το τοπίο και την άγρια φύση της Φινλανδίας, ο Άαλτο δημιούργησε κάτι με βάση το πιο αγαπημένο ζώο της Φινλανδίας. Από τον ουρανό, η σύγχρονη πόλη του Ροβανιέμι μοιάζει με το περίγραμμα ενός ταράνδου. Τα κέρατά του απλώνονται κατά μήκος των δημόσιων πάρκων, ενώ ένας περιφερειακός δρόμος σηματοδοτεί το μακρύ πρόσωπό του. Το στάδιο της πόλης είναι το μάτι του ζώου.

Ο Αάλτο συνέλαβε το ρυμοτομικό σχέδιο του Ροβανιέμι «κέρατο ταράνδου» το 1945 και ξεκίνησε με την ανοικοδόμηση της πόλης με ενιαίες κατοικίες που σχεδιάστηκαν ειδικά για το κλίμα του Ροβανιέμι και της Λαπωνίας, ώστε να έχουν όσο το δυνατόν λιγότερη πρόσοψη προς το βορρά και μέγιστη εξωτερική έκθεση στον ήλιο στα νοτιοδυτικά. Τη δεκαετία του 1950 το σχέδιό του επεκτάθηκε πέρα από την πόλη και συμπεριέλαβε ολόκληρη την περιοχή.

«Κανείς στον κόσμο δεν είχε κάνει ένα τέτοιο σχέδιο», λέει ο Ράουτσι. «Είχε όλα τα χωρικά επίπεδα: περιφερειακά, ολόκληρη την πόλη, τμήματα πόλεων, γειτονιές, ακόμη και περιφερειακά κτήματα. Ήταν το μοναδικό σχέδιο αυτού του μεγέθους στον κόσμο».

Η αιφνιδιαστική επίσκεψη της Έλινορ Ρούσβελτ

Η πρώτη κυρία των ΗΠΑ, Έλινορ Ρούσβελτ, χήρα του Φραγκλίνος Ρούσβελτ, προέδρου των ΗΠΑ από το 1933-1945, ήταν ευρέως γνωστή ως η «ψυχή» της UNRRA, αποφάσισε να επισκεφθεί το Ροβανιέμι το καλοκαίρι του 1950, ώστε να παρακολουθήσει από πρώτο χέρι την πρόοδο της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης και εξέφρασε επίσης την επιθυμία της να διασχίσει τον Αρκτικό Κύκλο επισκεπτόμενη την πρωτεύουσα της Λαπωνίας.

Με προειδοποίηση μόλις μιας εβδομάδας, οι αρμόδιοι έσπευσαν να χτίσουν μια ξύλινη καλύβα όπου θα μπορούσε να μείνει και να δέχεται επισκέπτες. Η επίσκεψη του Ρούσβελτ που έλαβε μεγάλη δημοσιότητα ήταν ένας θρίαμβος για το Ροβανιέμι.

Η καλύβα Ρούσβελτ σηματοδότησε την πρώτη προσπάθεια να προσελκύσει το Ροβανιέμι έναν αυξανόμενο αριθμό επισκεπτών ώστε να σταματήσουν στον Αρκτικό Κύκλο, να απολαύσουν ένα φλιτζάνι καφέ, το Βόρειο Σέλας, να αγοράσουν αναμνηστικά και να στείλουν μια καρτ ποστάλ στο σπίτι τους με την ειδική σφραγίδα του Αρκτικού Κύκλου.

Το σχέδιο Άαλτο σε διαφορετικές περιοχές για το εμπόριο, την κατοικία και τη διοίκηση εντός των γραμμών των ταράνδων – δεν υλοποιήθηκε ποτέ πλήρως.

Σχεδίασε όμως τρία κτίρια για το δημοτικό κέντρο της πόλης: μια κυματιστή αίθουσα συναυλιών, ένα δημαρχείο (που ολοκληρώθηκε από τη σύζυγό του μετά το θάνατό του το 1976) και μια βιβλιοθήκη που αποτελεί ένα από τα καλύτερα έργα του. Υπήρξε επίσης μια ιδιωτική κατοικία σε στυλ Φρανκ Λόιντ Ράιτ και ένα εμπορικό συγκρότημα, ενώ έχτισε και ένα μικρό τμήμα κατοικιών στα προάστια, το Korkalorinne, με σειρές κατοικιών και δύο μεγάλες πολυκατοικίες, που διαμορφώθηκαν με βάση τις ιδέες του βρετανικού κινήματος των κηπουπόλεων.

Η δημιουργία του χωριού του Άγιου Βασίλη

Ο Άαλτο παρέμεινε πιστός σε αυτές τις αρχές σε όλη του τη ζωή. Όντας καλά χτισμένο, το Korkalorinne είναι σήμερα ένα δημοφιλές μέρος για να ζει κανείς. Όσον αφορά το μέγεθος των σπιτιών, η βασική ιδέα του Αάλτο ήταν εύκολα κατανοητή: οι άνθρωποι χρειάζονται περισσότερο χώρο μέσα στο σκοτεινό και κρύο βορρά απ’ ό,τι στον ηλιόλουστο νότο.

Μέχρι το 1984, το Concorde έφερνε επισκέπτες στο Ροβανιέμι για να δουν τον Αρκτικό Κύκλο. Τότε ήταν που οι τοπικοί επιχειρηματίες δημιούργησαν το χωριό του Άγιου Βασίλη. Σύμφωνα με τον φινλανδικό μύθο, ο Άγιος Βασίλης ήρθε στην πραγματικότητα από το Korvatunturi έναν βραχώδη σχηματισμό σε σχήμα αυτιού, ώστε ο Άγιος Βασίλης να μπορεί να ακούσει τις επιθυμίες κάθε παιδιού στον κόσμο. Αλλά το Korvatunturi είναι απομακρυσμένο και σχεδόν απρόσιτο: πάνω από 320 χιλιόμετρα βόρεια του Ροβανιέμι, το οποίο είχε ήδη αεροδρόμιο.

Ένα ξύλινο χωριό αγροτικού στυλ δημιουργήθηκε γύρω από την καλύβα της Έλινορ Ρούσβελτ, προσφέροντας καταστήματα, βόλτες με ταράνδους, έναν Άγιο Βασίλη και ένα ταχυδρομείο για να μπορούν οι επισκέπτες να στέλνουν γράμματα από τον Αρκτικό Κύκλο.

Μέχρι τη δεκαετία του 1990, ο μύθος του Άγιου Βασίλη είχε κυριαρχήσει. Ακόμα και μέρος ενός από τα πυρηνικά καταφύγια της πόλης – που είχε κατασκευαστεί για τους ντόπιους πολίτες από το υπουργείο Εσωτερικών – μετατράπηκε σε ένα υπόγειο πάρκο με θέμα τον Άγιο Βασίλη.

Οι τουρίστες -ιδιαίτερα εκείνοι από την Κίνα, το Ισραήλ και το Ηνωμένο Βασίλειο, που αποτελούν τους περισσότερους επισκέπτες- έχουν ενστερνιστεί τη φινλανδική εκδοχή του Άγιου Βασίλη.