ΞΑΝΘΗ: Το σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι, πολιτιστικό και αρχιτεκτονικό κόσμημα της πόλης

Πολλές φορές και για χιλιάδες ανθρώπους η μουσική του Μάνου Χατζιδάκι είναι ένα νοσταλγικό ταξίδι. Άλλοτε έχει όχημα μόνο τις νότες και το σιγανό μουρμούρισμα της ευχαρίστησης, άλλοτε κουβαλά μαζί συναισθήματα, αναμνήσεις , εικόνες κι όλα εκείνα που αναζητούν όσοι νιώθουν ότι μπορούν να εκφραστούν μέσα από τα έργα του μεγάλου Έλληνα μουσικοσυνθέτη.

Για να μαθαίνετε πάντα όλα τα νέα, κάντε like στη σελίδα μας olanea.gr

Ελάχιστες όμως φορές και λιγοστοί άνθρωποι στο νοσταλγικό ταξίδι της μουσικής του, θα βρουν εκείνη την μικρή σκέψη, εκείνη την μικρή διαδρομή που γυρνάει πίσω στο Χρόνο του Μάνου Χατζηδάκι και “οδηγεί στης ζωής του το ταξίδι”, πίσω εκεί που συναντήθηκε πρώτη φορά με τις νότες, στο σπίτι που γεννήθηκε, στις παρυφές της παλιάς πόλης της Ξάνθης, εκεί όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια και που μόνο αν το επισκεφθεί κάποιος μπορεί ίσως να κατανοήσει περισσότερο την ζωή και την πορεία του μουσικού έργου του κορυφαίου έλληνα δημιουργού.

Η εκ βάθρων ανακαίνιση του εντυπωσιακού κτίσματος που για χρόνια ήταν εγκαταλειμμένο και παραμελημένο αποτέλεσε ίσως μια από τις πιο… πρόσφατες αποκαλύψεις μιας ακόμα άγνωστης πτυχής της πλούσιας ιστορίας της πόλης με τα χίλια χρώματα.

Η Ξάνθη και οι άνθρωποι της, όλους τους προηγούμενους μήνες, πέρασαν μια μεγάλη δοκιμασία λόγω της πανδημίας του κορονοϊού. Η τοπική κοινωνία είδε να αναβάλλονται μεγάλες διοργανώσεις όπως το καρναβάλι και οι γιορτές της παλιάς πόλης. Η αναβολή αυτών των σημαντικών πολιτιστικών εκδηλώσεων “πλήγωσαν” τον πυρήνα της τοπικής κοινωνίας και την εξωστρέφειά της. Τώρα όμως που οι δύσκολες μέρες άρχισαν σταδιακά να περνούνε μια επίσκεψη στο σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι αποτελεί την καλύτερη απόδειξη πως η πόλη δεν ξεχνάει όσα της δίνουν ζωή, ελπίδα, δύναμη, προοπτική. Και όλα αυτά συμπυκνώνονται σε μια λέξη, πολιτισμός.

Ένα ανεκτίμητο έργο τέχνης

Λίγες μέρες πριν από την επίσημη επαναλειτουργία του Πολύωρου Τέχνης και Σκέψης, του αρχοντικού «Grand Maison», της οικίας του Μάνου Χατζιδάκι όπως είναι πλέον γνωστό (παρέμενε κλειστό λόγω της πανδημίας του κορονοϊού) το ΑΠΕ – ΜΠΕ ξεναγήθηκε από τον πρόεδρο της Επιτροπής Διαχείρισης του Πολυχώρου τον Μιχάλη Πουσπουρίκα και την πάντα δραστήρια Ξανθιώτισσα ξεναγό και μουσειολόγο Νατάσα Μιχαηλίδου.

Καθώς ο επισκέπτης διαβαίνει την κεντρική είσοδο του κτιρίου νιώθει δέος και θαυμασμό για τον πλούσιο αρχιτεκτονικό διάκοσμο του κτιρίου, τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες και οροφογραφίες, τα μωσαϊκά δάπεδα και τα υαλοστάσια.

Το κτίριο αυτό, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά, είναι ένα ανεκτίμητο έργο τέχνης και ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο σήμερα, μετά από τις ουσιαστικές παρεμβάσεις που έγιναν, αποτελεί πλέον στολίδι μεγάλης αξίας για την πόλη της Ξάνθης. Ο Μιχάλης Πουσπουρίκας δεν κρύβει ότι μέχρι να προχωρήσουν τα έργα ανάδειξης του κτιρίου και να γίνει γνωστό ότι επρόκειτο για το σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι όλοι οι Ξανθιώτες το γνώριζαν ως το φρουραρχείο, αφού στο ισόγειο στεγάζονται οι υπηρεσίες του στρατού.

Ο αείμνηστος νομάρχης Ξάνθης και μετέπειτα περιφερειάρχης Γιώργος Παυλίδης ήταν ο άνθρωπος που το 2000 έθεσε τις βάσεις για την αποκατάσταση του κτιρίου με την ευκαιρία της ανάδειξης του μεγάλου δημιουργού Μάνου Χατζιδάκι ως προσωπικότητα του 20ου αιώνα για την Ξάνθη.

Σήμερα, είκοσι χρόνια μετά, οι τοπικές αρχές και οι πολίτες πρέπει να νιώθουν περήφανοι που η πόλη προσφέρει ως παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές και τους πολυάριθμούς επισκέπτες της έναν χώρο υψηλής αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής αξίας, ικανό να φιλοξενήσει πλειάδα αξιόλογων εκδηλώσεων.

Η επίσκεψη του Σταύρου Ξαρχάκου

Ο Μιχάλης Πουσπουρίκας αναφέρεται στην εξαιρετική και πολύχρονη δουλειά που έγινε προκειμένου το κτίριο αυτό να ανακαινιστεί εκ βάθρων και δεκαετίες μετά να αποκαλύψει την κρυμμένες ομορφιές του. Καθώς η ξενάγηση συνεχίζεται και ανεβαίνουμε τη διπλή ξύλινη σκάλα που οδηγεί στην οικία του Μανού Χατζιδάκι τον ρωτάμε ποιες είναι μέχρι σήμερα οι πιο σημαντικές στιγμές που θυμάται μέσα σε αυτό το κτήριο.

Του αναφέρουμε την πρόσφατη επίσκεψη σε αυτό της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου τον Μάιο και συμπληρώνει την επίσκεψη του πρέσβη της Ιαπωνίας στην Ελλάδα και την πρώτη επίσκεψη του Σταυρού Ξαρχάκου. «Μου έκανε μεγάλη εντύπωση», τονίζει, «ότι ο Ιάπωνας διπλωμάτης γνώριζε μέχρι και λεπτομέρειες από τη ζωή του Μάνου Χατζιδάκι και ζητούσε να μάθει ακόμα περισσότερα. Όσο για τη επίσκεψη του Σταύρου Ξαρχάκου στο σπίτι αυτή ήταν μια μεγάλη αποκάλυψη».

Όταν ανεβήκαμε στο σπίτι ο Μιχάλης Πουσπουρίκας μας ζητάει να τον ακολουθήσαμε προς το παράθυρο απέναντι από την είσοδο. Ακριβώς απέναντι βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Βλάσση χτισμένη το 1825. Σύμφωνα με την παράδοση ο Μάνος μικρός συνήθιζε να κάθεται εκεί και να πετάει έξω κουταλάκια του γλυκού. Οι ήχοι που δημιουργούνταν από την πτώση των κουταλιών αποτέλεσαν σύμφωνα με ορισμένους βιογράφους του τα… πρώτα μουσικά ακούσματα.

«Όταν ο Ξαρχάκος επισκέφθηκε το σπίτι», θυμάται ο πρόεδρος της Επιτροπής Διαχείρισης «προχώρησε προς το παράθυρο, το άνοιξε και αντίκρισε την εκκλησία. Ένιωσε πολύ μεγάλη συγκίνηση όταν διαπίστωσε που οφείλονταν πραγματικά αυτή η ιδιαίτερη χροιά στη μουσική του Μάνου. Γύρισε και μας είπε αφοπλιστικά: «Τώρα κατάλαβα που οφείλονται τα βυζαντινά στοιχεία στις μουσικές του Μάνου. Από τη κυριακάτικη Θεία Λειτουργία του Αη Βλάσση…».

Η ιστορία του μεγάλου σπιτιού

Μια ξενάγηση στους εντυπωσιακούς χώρους του κτιρίου αποτελεί τροφή για σκέψη, συλλογισμό, προβληματισμό, αναζήτηση, ανταλλαγή απόψεων πάνω σε θέματα που σχετίζονται με την πολιτιστική ανάπτυξη όχι μόνο της Ξάνθης αλλά και της πατρίδας μας γενικότερα. Είναι ένας χώρος όπου θα συναντιούνται πολίτες για να συνθέσουν μια «Νέα Αφήγηση», κάτω από τη γόνιμη και αποφασιστική επίδραση του οικουμενικού μουσικού έργου του Μάνου Χατζιδάκι.

Το κτίριο χτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, την ίδια περίοδο που έγινε και η βίλα Αλλατίνι στην Θεσσαλονίκη, και όπως εξηγεί η κ. Νατάσα Μιχαηλίδου μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ «το κτίριο, ήταν ιδιοκτησία του Ισαάκ Δανιέλ, ενός Εβραίου ο οποίος ήταν ανάμεσα στους πιο πλούσιους ανθρώπους εκείνης της εποχής. Το επάγγελμά του ήταν χρηματιστής και ταυτόχρονα ασχολούνταν με το καπνεμπόριο και τις μεσιτείες. Αγόρασε το κτίριο και το έκτισε σε δυο φάσεις. Είναι ίσως το πλέον χαρακτηριστικό δείγμα αποτύπωσης της κοσμοπολίτικης αντίληψης της Ξάνθης των αρχών του προηγούμενου αιώνα στην αρχιτεκτονική. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το σπίτι χτίσθηκε σε προνομιακή θέση, πάνω σε ύψωμα, για να έχει θέα σε όλη την έκταση της τότε πόλης αν και σήμερα δυστυχώς η θέα έχει περιοριστεί πολύ λόγω των πολυκατοικιών που έχουν ανεγερθεί».

Η εξαιρετική αναπαλαίωση του σπιτιού αναβιώνει με τον πιο έξοχο τρόπο το πνεύμα των ξακουστής περιόδου της πόλης στον παραδοσιακό της οικισμό, όπως και το πολιτισμικό και κοινωνικό μωσαϊκό εκείνης της περιόδου. Μετά το θάνατο του Ισαάκ Δανιέλ, το κτίριο πέρασε στα χέρια των παιδιών του, επειδή όμως δεν ήταν σε θέση να πληρώσουν το φόρο κληρονομιάς, το υπουργείο οικονομικών πήρε το κτίριο και το μετέτρεψε στην εφορία της εποχής. Έπειτα, όταν ο εμφύλιος έλαβε τέλος παραχωρήθηκε στο στρατό και ήταν το φρουραρχείο της πόλης.

Η ζωή του Χατζιδάκι στο σπίτι

Ο μεγάλος δημιουργός Μάνος Χατζιδάκις γεννήθηκε στην Ξάνθη στις 23 Οκτωβρίου 1925. Ο πατέρας του Γεώργιος Χατζηδάκις εγκαθίσταται στην πόλη όπου ασκεί το επάγγελμα του δικηγόρου. Εκείνη την εποχή η Ξάνθη ζει τη μεγάλη άνθιση του καπνεμπορίου και οι εμπορικές συνεργασίες που αναπτύσσονται με καπνεμπορικούς οίκους του εξωτερικού και δημιουργούν ένα γόνιμο οικονομικό περιβάλλον μέσα στο οποίο μπορούσε να εργαστεί ο Γεώργιος Χατζιδάκις προσφέροντας νομικές υπηρεσίες στις καπνεμπορικές επιχειρήσεις.

Η οικογένεια Χατζιδάκι νοικιάζει το δεύτερο όροφο του διατηρητέου κτιρίου «Grand Maison». Κατά ορισμένους ο Μάνος γεννήθηκε σε αυτό, ενώ κατά κάποιους άλλους πέρασε ορισμένα από τα παιδικά του χρόνια. Σε κάθε περίπτωση όμως στο σπίτι αυτό ο Χατζιδάκις ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι στο μαγικό κόσμο της μουσικής χάρη στο μεγάλο πιάνο που υπήρχε στο σπίτι και στα μαθήματα που πήρε από την Αρμένισσα δασκάλα μουσικής Άννα Αλτουνιάν. Στον ίδιο δρόμο που βρίσκεται το αρχοντικό, στην οδό Ελευθερίου Βενιζέλου, υπήρχε και το μοναδικό ιδιωτικό σχολείο της Ξάνθης όπου ο Μάνος έλαβε τα πρώτα μαθήματα. Το 1932 η οικογένεια Χατζιδάκι εγκαθίσταται οριστικά στην Αθήνα.

Σήμερα, στο δεύτερο όροφο του κτιρίου, παλιές φωτογραφίες του Μάνου Χατζιδάκι και της οικογενείας του, της αρμένισσας δασκάλας του, όπως επίσης παρτιτούρες των έργων του, ιδιόχειρες μουσικές σημειώσεις και λιγοστά προσωπικά αντικείμενα μαρτυρούν το πέρασμα του μεγάλου έλληνα μουσικοσυνθέτη από τους χώρους του σπιτιού που αναμφισβήτητα σημαδεύτηκε από την παρουσία του.

Ο Μιχάλης Πουσπουρίκας μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ υπογραμμίζει τις τεράστιες δυνατότητες που έχει το επιβλητικό αυτό κτήριο να συμβάλει στη συνολικότερη πολιτιστική και καλλιτεχνική αναγέννηση της πόλης δια μέσου των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνει και των προγραμμάτων που οργανώνει και υλοποιεί ο Πολυχώρος Τέχνης και Σκέψης. «Θέλουμε να δώσουμε βήμα και ερεθίσματα στους νέους ανθρώπους», τονίζει με έμφαση. «Επιδιώκουμε οι νέοι άνθρωποι να επισκεφθούν το κτίριο, να πάρουν εκείνα τα κίνητρα και τα ερεθίσματα για να αναπτύξουν τις σκέψεις τους, να ξεδιπλώσουν το ταλέντο τους. Μη ξεχνάμε ότι ο ίδιος ο Μάνος Χατζιδάκις δούλεψε με τους νέους ανθρώπους, τους ενθάρρυνε στα πρώτα τους βήματα, ήθελε να ακουστεί η φωνή τους και να παρουσιαστεί η δουλειά τους. Πίστευε στους νέους ανθρώπους και τους στήριζε έμπρακτα».

Σήμερα, ο Πολυχώρος Τέχνης και Σκέψης λειτουργεί με τη συμβολή της Επιτροπής Διαχείρισης που ορίστηκε από τον περιφερειάρχη Χρήστο Μέτιο και όλοι όσοι συμμετέχουν σε αυτήν προσφέρουν τις υπηρεσίες τους εθελοντικά. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το εντυπωσιακό αυτό κτίσμα στο ιστορικό κέντρο της Ξάνθης και σε μικρή απόσταση από τον εμπορικό και διοικητικό της πυρήνα θα είναι εφεξής συνυφασμένο με την παρουσία στην πόλη του μεγάλου έλληνα μουσικοσυνθέτη.

Β. Λωλίδης