Το επικίνδυνο ξανά-«μοίρασμα» της Αν. Ευρώπης και οι συνέπειες για την Ελλάδα (του Γιάννη Χουβαρδά)

21/01/2022

Το επικίνδυνο ξανά-«μοίρασμα» της Αν. Ευρώπης και οι συνέπειες για την Ελλάδα (του Γιάννη Χουβαρδά)

Ανεβαίνει το θερμόμετρο στις σχέσεις Ρωσίας-ΗΠΑ μετά την αποτυχία εύρεσης κοινής βάσης για διάλογο στις διπλωματικές διαβουλεύσεις της προηγούμενης εβδομάδας.

Διάλογος για τη Στρατηγική Σταθερότητα (SSD), μεταξύ ΗΠΑ-Ρωσίας στη Γενεύη στις 10/01
Συμβούλιο ΝΑΤΟ-Ρωσίας στις Βρυξέλες στις 12/01.
Συνεδρίαση του Οργανισμού για την Ασφάλεια στην Ευρώπη (OSCE) στη Βιέννη στις 13/01.

Ζητούμενο μία Αμερικανορωσική συνεννόηση στην Αν. Ευρώπη. Απαραίτητη για τις δύο δυνάμεις, δεδομένων των προτεραιοτήτων τους στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα.

Οι ΗΠΑ ιεραρχούν τη θωράκιση της πρωτοκαθεδρίας της ισχύος τους. Χάριν αυτής πρωταγωνιστούν στα διεθνή δρώμενα, μέσω και της πρωτοπόρας θέσης που τους χαρίζει στη διεθνή τάξη (πρότυπα συμπεριφοράς) και τα όργανα της (κανόνες, οργανισμοί). Αυτοκατανοούνται ως υπερδύναμη με μοναδικά δικαιώματα. Επί της ουσίας θεωρούν τον πλανήτη σφαίρα επιρροής τους. Έτσι προτεραιοποιούν την ανάσχεση της Κίνας, τη μεγαλύτερη πρόκληση στην πρωτοκαθεδρία τους. Γι’ αυτό αναδιατάσσουν δυνάμεις προς τον Ινδοειρηνικό, επιζητώντας διευκολύνσεις από τη Ρωσία.

Η Ρωσία θέλει να είναι ίσης αξίας δύναμη με ΗΠΑ-Κίνα. Να συνδιαμορφώνει ισότιμα τα διεθνή δρώμενα, μέσω και της ισότιμης συμμετοχής της στη διεθνή τάξη. Για τη Μόσχα αυτό σημαίνει ασφάλεια/αναγνώριση των σφαιρών επιρροής της. Σύμφωνα με τη Ρωσία η διεθνής κατανομή ισχύος μεταβάλλεται εις βάρος των ΗΠΑ και ο κόσμος καθίσταται όλο και πιο πολύ-πολικός. Συνεπώς ευνοεί το στόχο της, εάν αυτή διατηρεί/αυξάνει την ισχύ της. Έτσι η ύφεση στο ρωσοαμερικανικό ανταγωνισμό, σε συνδυασμό με μια εκατέρωθεν φθορά Κίνας-ΗΠΑ στη μεταξύ τους αντιπαράθεση, είναι καλοδεχούμενη.

Όμως οι εξελίξεις επαληθεύουν ότι η συνεννόηση Ρωσίας-ΗΠΑ είναι δύσκολη υπόθεση.

Μετά το 1991 η συμμετοχή Ρωσίας-Δύσης στην ελεύθερη αγορά τις καθιστά εταίρους στην καπιταλιστική ανάπτυξη. Πρόσθετα η διεθνής κατανομή ισχύος καθιστά διαχειρίσιμο τον ανταγωνισμό τους, καθώς στερεί από τη Μόσχα όνειρα πλανητικής ηγεσίας. Ο τελευταίος ειρωνικά αναπαράγεται από τη συμμετοχή τους στην ελεύθερη αγορά.

Σε αυτή τη βάση ευδοκιμεί η διάθεση για μεταξύ τους συνεργασία. Ρωσία-ΗΠΑ αποζητούν μία φόρμουλα, η οποία θα επιτρέψει την ομαλή συμμετοχή της Μόσχας στην κατά βάσει από την Ουάσιγκτον διαμορφούμενη-ελεγχόμενη διεθνή τάξη. Προϋπόθεση ο αμοιβαίος σεβασμός αυτών που θεωρούν «ζωτικά» συμφέροντα.

Οι ΗΠΑ κρίνουν ως «ζωτικό» συμφέρον να μην επανακτήσει η Ρωσία ικανότητες διεκδίκησης πρωταγωνιστικού ρόλου στην Ευρώπη. Τότε εκτιμούν ότι θα πληγεί σοβαρά η πρωτοκαθεδρία τους, την οποία σχετίζουν με τη μη κυριαρχία άλλης δύναμης σε μία άκρη της Ευρασίας, συνδυασμένα με τον πρωταγωνιστικό τους ρόλο στην Αμερική.

Η Ρωσία εκτιμά ως «ζωτικό» συμφέρον την ένταξη του πρώην Σοβιετικού χώρου στη σφαίρα επιρροής της. Ιδιαίτερα τον Εύξεινο Πόντο, τη «γέφυρα» της Ρωσίας με τη Μεσόγειο. Σε διαφορετική περίπτωση η Μόσχα αντιλαμβάνεται κινδύνους υποβάθμισης της σε περιφερειακή δύναμη και εσωτερικής αποσταθεροποίησης της.

Αυτοί απορρέουν από: Το γεωπολιτικό εγκλωβισμό που θα της επιφέρει τυχόν προώθηση ανταγωνιστών στην περιοχή ή μία αποσταθεροποίηση της. Τη μείωση της ναυτικής της ισχύος ως απόρροια μιας περιχαράκωσης της στον Εύξεινο πόντο. Το ενδεχόμενο διάχυσης κρίσεων ή υποδαύλιση νέων στο εσωτερικό της από το μαλακό της υπογάστριο. Τυχόν δυσχέρειες στις Ρωσικές εξαγωγές υδρογονανθράκων.

Σε αυτό το σημείο προκύπτει το μεγάλο αγκάθι στις σχέσεις Ρωσίας-ΗΠΑ. Η Ουάσιγκτον αρνείται την ανασύσταση της Ρωσικής «Αυτοκρατορίας», την οποία προωθεί η Μόσχα μέσω της Ευρασιατικής Οικονομικής Ένωσης (EAEU) και του Οργανισμού Συλλογικής Ασφαλείας (CSTO). Φοβάται ότι το μέγεθος, οι φυσική πόροι, οι υποδομές και η στρατιωτική ισχύς της θα ασκήσουν σημαντική επιρροή στην Ευρώπη, προκαλώντας συνεννόηση ΕΕ-Ρωσίας.

Δηλαδή την ανάδυση ενός υβριδικού γεωπολιτικά και άρα μη ελεγχόμενου από τις ΗΠΑ πόλου ισχύος στη δυτική Ευρασία. Το θέμα γίνεται πιο σοβαρό, καθώς: Η ΕΕ αναζητά τη στρατηγική της αυτονομία. Η αξιοπιστία των ΗΠΑ έχει πληγεί. Οξύνονται οι αντιθέσεις στο ΝΑΤΟ. Ρωσία-Κίνα συντονίζονται για την οικονομική διασύνδεση της Ευρασίας.

Πρόσθετα τη συνεννόηση Ρωσίας-ΗΠΑ δυσκολεύει η αντίληψη τους για τη Ρωσική ισχύ. Οι ΗΠΑ αποτιμούν τη Ρωσία ως παρακμάζουσα περιφερειακή δύναμη, που δε δικαιούται προνόμια, πόσο δε σφαίρα επιρροής. Αντίθετα η Ρωσία αυτοκατανοείται ως υπερδύναμη, όχι σαν τις ΗΠΑ, αλλά ανώτερη άλλων κέντρων, η οποία δικαιούται σφαίρα επιρροής.

Έτσι ο ανταγωνισμός κυριάρχησε στις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας μόλις ολοκληρώθηκε η παλινόρθωση του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ. Έκτοτε Ουάσιγκτον-Μόσχα συγκρούονται για επιρροή στον πρώην Σοβιετικό χώρο. Επιχειρούν να επιβάλλουν η μία στην άλλη το πλαίσιο συνεννόησης που θεωρούν αποδεκτό.

Η παρακίνηση και ο εξαναγκασμός είναι δύο εργαλεία που αξιοποιούν ταυτόχρονα σε αυτό το σκοπό. Όμως ανά περιόδους κάποιο χρησιμοποιείται περισσότερο από το άλλο, με τις ΗΠΑ ως το πιο ισχυρό μέρος να καθοδηγεί την πορεία της μεταξύ τους σχέσης.

Η παρακίνηση προκρίνεται μεταξύ 1992-2004 στο συναινετικό περιβάλλον που έφεραν η λήξη του ψυχρού πολέμου και η 11^η Σεπτεμβρίου. Επίσης επιλέγεται μεταξύ 2009-2011 στο φόντο των συνεπειών της κρίσης και του ερχομού της Κίνας στο προσκήνιο.

Ο εξαναγκασμός προτιμάται μεταξύ 2004-2009 σε συνθήκες ανάκαμψης της Ρωσικής οικονομίας, κυριαρχίας του Β. Πούτιν στη Ρωσία και διαμάχης Ρωσίας-ΗΠΑ για τον πόλεμο στο Ιράκ. Επιλέγεται μετά το 2011, έπειτα από τη νέα υποψηφιότητα Πούτιν για Πρόεδρος της Ρωσίας, και της Ρωσικής στάσης στη Συρία.

Γεγονότα σταθμοί σε αυτές τις περιόδους ήταν:

1992-2004: Συνεργασία ΝΑΤΟ-Ρωσίας. Ένταξη της Μόσχας σε G7 και Συνεταιρισμό για την Ειρήνη. Συγκρότηση OSCE. Συνεργασία Ρωσίας-ΗΠΑ σε Βοσνία-Κόσοβο-Αφγανιστάν. Υπογραφή συνθηκών για έλεγχο των εξοπλισμών. Ομαλή επέκταση των ΝΑΤΟ-ΕΕ.

2004-2009: Φιλοδυτικές «έγχρωμες εξεγέρσεις» στην πρώην ΕΣΣΔ. Ανεξαρτησία Κοσόβου. Σχέδια αντιπυραυλικής ασπίδας των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Απόπειρα ένταξης στο ΝΑΤΟ Γεωργίας-Ουκρανίας. Πόλεμος στη Γεωργία.

2009-2011: Αναβολή της αντιπυραυλικής ασπίδας. Υπογραφή συνθηκών για έλεγχο των εξοπλισμών. Μη παρεμπόδιση από τη Ρωσία της Νατοϊκής επέμβασης στη Λιβυή.

2011-Σήμερα: Διαδηλώσεις κατά Πούτιν στη Ρωσία. Ανατροπή της φιλορωσικής κυβέρνησης στην Ουκρανία. Προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία. Εξέγερση στην Αν. Ουκρανία. Εκατέρωθεν Κυρώσεις μεταξύ Δύσης-Ρωσίας. Επέμβαση της Ρωσίας στη Συρία. Αντιπυραυλική ασπίδα στη Ρουμανία και Ρωσικοί πύραυλοι Iskander στο Καλλίνινγκραντ. Κατάρρευση συνθηκών για τον έλεγχο των εξοπλισμών και δοκιμές νέων υπέρ-όπλων. Απελάσεις διπλωματών. Εκατέρωθεν παρεμβάσεις στην πολιτική ζωή ΗΠΑ-Ρωσίας.

Από το 2014 η Ουκρανία δυναμιτίζει τις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας. Ο οδικός χάρτης του Μίνσκ δεν εφαρμόζεται, βασικά με ευθύνη του Κιέβου. Προβλέπει ενσωμάτωση των ρωσόφιλων διοικήσεων του Ντομπάς στην Ουκρανία, με διευρυμένη αυτοδιοίκηση και σεβασμό των εθνικών-γλωσσικών μειονοτήτων στη χώρα.

Έκτοτε οι ΗΠΑ έχουν προσφέρει 2,5 δις$ στρατιωτικής βοήθειας στο Κίεβο, η οποία από τα τέλη του 2017 αφορά και την παροχή «θανατηφόρων» όπλων. Επίσης εκατοντάδες σύμβουλοι του ΝΑΤΟ συνδράμουν στην ενίσχυση του Ουκρανικού στρατού. Το ΝΑΤΟ αναπτύσσει σταθερά δυνάμεις στην ανατολική του πτέρυγα και στον Εύξεινο Πόντο.

Σε αυτό το φόντο: Η Ουκρανία προωθείται στο Ντομπάς από τα τέλη του 2018. Η ένταξη της στο ΝΑΤΟ προχωρά. Τον Οκτώβρη του 2020 υπογράφεται συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας Τουρκίας-Ουκρανίας. Στις 11 Μαρτίου 2021 το Ουκρανικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας υιοθετεί στρατηγική για την ολική ανάκτηση του Ντομπάς. Τον Απρίλη Τουρκικής κατασκευής UAV επιχειρούν στην περιοχή.

Συνακόλουθα προκαλούνται υποψίες προετοιμασίας ανατροπής του status quo στην Ουκρανία και ένταξης της στο ΝΑΤΟ, ενώ η απόπειρα «έγχρωμης εξέγερσης» στη Λευκορωσία το 2020 εντείνει την καχυποψία της Ρωσίας. Ως αντίδραση η Μόσχα αυξάνει τη ναυτική της ισχύ σε Εύξεινο Πόντο-Στενά του Κερτς και τη στρατιωτική της παρουσία στα σύνορα με την Ουκρανία, διαδικασία που κορυφώνεται την Άνοιξη του 2021.

Κατόπιν σειράς επεισοδίων σε Εύξεινο Πόντο-Στενά του Κερτς-Ντομπάς από το 2018, η ένταση στην Ουκρανία θα εκτονωθεί με τη συνάντηση Μπάιντεν-Πούτιν στη Γενεύη στις 16 Ιουνίου του 2021. Εκεί αποφασίζεται ο Αμερικανορωσικός SSD.

Ωστόσο η ένταση θα επιστρέψει το Νοέμβριο. Θα προηγηθούν: Η επιβολή νέων κυρώσεων στη Ρωσία για την υπόθεση δηλητηρίασης Ναβάλνι. Η Κοινή Δήλωση Στρατηγικής Συνεργασίας ΗΠΑ-Ουκρανίας, όπου η Ουάσιγκτον δεσμεύεται να σεβαστεί τις Νατοϊκές φιλοδοξίες του Κιέβου και να του παρέχει άλλα 60 δις$ στρατιωτικής βοήθειας, κάνοντας συγκεκριμένη αναφορά σε «φονικές» ικανότητες. Νέα στρατιωτικά γυμνάσια ΝΑΤΟ-Ουκρανίας. Νέα προώθηση της Ουκρανίας στη γκρίζα ζώνη του Ντομπάς.

Η Ρωσία θα απαντήσει με κολοσσιαία συγκέντρωση δυνάμεων γύρω από την Ουκρανία, αλλά και με βαθύτερη ενσωμάτωση του Λευκορωσικού στρατού στο Ρωσικό. Την ένταση δε θα κάμψει η τηλεδιάσκεψη Μπάιντεν-Πούτιν στις 7 Δεκεμβρίου.

Αντίθετα το Κρεμλίνο θα παραδώσει στις 15 Δεκεμβρίου δύο κείμενα στην Αμερικανική πλευρά, συνοδευόμενα αργότερα από τελεσίγραφο του Ρώσου Προέδρου για λήψη στρατιωτικών-τεχνικών μέτρων, αν δεν εκκινήσει άμεσα διάλογος με βάση αυτά.

Πρόκειται για τη Συνθήκη ΗΠΑ-Ρωσίας για τις Εγγυήσεις Ασφαλείας και τη Συμφωνία για Μέτρα για την Ασφάλεια ΝΑΤΟ-Ρωσίας.

Οι κυριότερες απαιτήσεις της Ρωσίας προς ΗΠΑ-ΝΑΤΟ σε αυτά τα κείμενα είναι:

Καμία επέκταση του ΝΑΤΟ, ιδιαίτερα προς την ανατολή και την πρώην ΕΣΣΔ.
Καμία στρατιωτική συνεργασία των ΝΑΤΟ/ΗΠΑ με μη Νατοϊκές χώρες της πρώην ΕΣΣΔ
Οι δυνάμεις ΝΑΤΟ-Ρωσίας στην Ευρώπη να περιοριστούν στα κράτη που είχαν αναπτυχθεί έως τις 27 Μάϊου 1997.
Όχι δυνάμεις/όπλα ΝΑΤΟ-Ρωσίας σε κράτη κρίσιμα για την ασφάλεια του καθενός.

Παράλληλα στα Ρωσικά κείμενα περικλείονται και προτάσεις που συνοπτικά αφορούν:

Την αποφυγή ενεργειών που θίγουν την ασφάλεια του άλλου.
Τον έλεγχο των πυρηνικών.
Την τοποθεσία των πυραύλων μικρού και μέσου βεληνεκούς.
Τη μη χρήση ξένου εδάφους για την υπονόμευση της ασφάλειας του άλλου.
Την απαγόρευση ασκήσεων εκατέρωθεν των συνόρων ΝΑΤΟ-Συμμάχων Ρωσίας.
Τη δημιουργία μηχανισμών αποφυγής στρατιωτικών επεισοδίων.

Ωστόσο όπως διευκρινίζει ο Ρώσος υπ. εξ. Σ. Λαβρόφ, οποιαδήποτε συζήτηση για την ασφάλεια έχει νόημα για τη Ρωσία μόνο επί της βάσης νομικών εγγυήσεων εκ μέρους των ΗΠΑ/ΝΑΤΟ ως προς τις κύριες απαιτήσεις της. Σε αυτή τη βάση το Κρεμλίνο αναμένει μία άμεση απάντηση, άρθρο το άρθρο, από ΗΠΑ/ΝΑΤΟ επί αυτών των ζητημάτων.

Στις συνομιλίες της προηγούμενης εβδομάδας ΗΠΑ/ΝΑΤΟ αρνήθηκαν τις κύριες προτάσεις της Ρωσίας ως βάση συζήτησης. Αντίθετα πρότειναν διάλογο για ζητήματα ελέγχου των εξοπλισμών, αποφυγής επεισοδίων, στρατιωτικών ασκήσεων. Παράλληλα την προειδοποίησαν με σοβαρό οικονομικό κόστος, εάν εισβάλει στην Ουκρανία, ενώ δήλωσαν ότι θα παράσχουν βοήθεια στον Ουκρανικό στρατό με ποικίλους τρόπους.

Ως εκ τούτου η κατάσταση δείχνει αδιέξοδη. ΗΠΑ-Ρωσία, όντας απρόθυμες να υποχωρήσουν στην Ουκρανία, κλιμακώνουν ευελπιστώντας ότι θα «λυγίσει» η άλλη πλευρά. Έτσι δημιουργείται κίνδυνος απρόβλεπτων καταστάσεων.

Ήδη η αντιπαράθεση τους διαχέεται επίσημα εκτός Ουκρανίας, σε όλη την κεντρική- ανατολική Ευρώπη. Αυτό σημαίνει η απαίτηση της Μόσχας για επαναχάραξη των σφαιρών επιρροής βάσει του status quo της 27^ης Μάϊου 1997, όταν και υπογράφηκε η Ιδρυτική Πράξη για τις αμοιβαίες σχέσεις, τη συνεργασία και την ασφάλεια μεταξύ ΝΑΤΟ-Ρωσίας. Παράλληλα η αναφορά της σε στρατιωτικά-τεχνικά μέτρα δηλώνει ότι οι στρατιωτικές ενέργειες, ο κυβερνοπόλεμος, οι τρωτότητες στην ενεργειακή τροφοδοσία, προορίζονται ως κύριοι τομείς εκδήλωσης αυτής της αντιπαράθεσης.

Οι εξελίξεις δείχνουν ότι η Ρωσία δε διαβλέπει άλλα περιθώρια υποχώρησης. Η δήλωση Λαβρόφ «τους έχουμε δώσει τα πάντα, ελπίζοντας σε μια κατανόηση» είναι χαρακτηριστική. Συνακόλουθα στρέφει την αντιπαράθεση σε τομείς που είναι ανταγωνιστική (ένοπλες δυνάμεις, πληροφορική, ενέργεια κτλ). Ταυτόχρονα αποτυπώνεται η πίστη της Μόσχας ότι η διεθνής κατανομή της ισχύος της επιτρέπει να αντισταθεί, με όρους αντεπίθεσης. Η απαξίωση των Δυτικών απειλών για κυρώσεις από Ρώσους αξιωματούχους και το ασυνήθιστα απειλητικό τους ύφος μάλλον δεν αποτελούν μπλόφα.

Ας ληφθεί υπόψιν: Η απροθυμία της Γερμανίας να συσχετίσει το Nord Stream 2 με την Ουκρανία. Η συμφωνία της Κίνας στις επιχειρήσεις του CSTO στο Καζακστάν. Τελικά η κατηγορηματική άρνηση των ΗΠΑ να εμπλακούν στρατιωτικά στην Ουκρανία.

Όπως έχει γραφτεί σε προηγούμενο άρθρο η χώρα μας ως ορμητήριο-«πρωτοπαλίκαρο» του ΝΑΤΟ στις «εξορμήσεις» του σε Αν. Ευρώπη-Μ. Ανατολή είναι ενεργό μέρος των εξελίξεων και θα επωμιστεί τις συνέπειες… Ο κ. Λαβρόφ επιβεβαίωσε αυτό το συλλογισμό στις 15/01, δηλώνοντας με αφορμή την εμβάθυνση της συνεργασίας Ελλάδας-ΗΠΑ και την εξέλιξη της Αλεξανδρούπολης “Εμπιστευόμαστε τους Έλληνες φίλους μας ότι θα χρησιμοποιήσουν τη σοφία τους για να κάνουν επιλογές που ανταποκρίνονται στις πεποιθήσεις τους”. Αξίζει λοιπόν να τον έχουμε κατά νου μιας και ο ανταγωνισμός Ρωσίας-ΗΠΑ θα εξακολουθήσει σε υψηλά επίπεδα για καιρό, με υπαρκτό τον κίνδυνο πλήρους εκτροχιασμού του.