Η ξεχωριστή ιστορία των καθημερινών κτιρίων της πόλης των Σερρών (της Ε. Κωτοπούλου)
Καθώς το Σαββατοκύριακο του Open House πλησιάζει στη Θεσσαλονίκη θα ήθελα να δώσω προσοχή και στα κτίρια της πόλης μας και συγκεκριμένα στα δημόσια κτίρια. Μερικά από τα κτίρια που βλέπουμε καθημερινά σίγουρα κρύβουν μία πολύ ιδιαίτερη ιστορία. Τα περισσότερα από αυτά αποτέλεσαν μέρος του σχεδίου επανασχεδιασμού της πόλης έπειτα από τον εμπρησμό της πόλης των Σερρών του 1913. Η ιστορία που κρύβει κάθε γωνιά και η αρχιτεκτονική τους αισθητική τα έχει μετατρέψει σε ίσως “ανεπίσημα” αξιοθέατα.
#1 Διοικητήριο Σερρών
Ας ξεκινήσουμε με το σημερινό Διοικητήριο Σερρών που αποτελεί ένα εκ των ελάχιστών κτιρίων της τότε εποχής που σώθηκε από τον εμπρησμό του 1913. Αν και πλέον στεγάζεται εκεί η Περιφερειακή Ενότητα Σερρών, οι περισσότεροι γνωρίζουμε ακόμη το κτίριο με την παλαιότερη του ονομασία του, ως Νομαρχία. Το κτίριο βρίσκεται σε μία από κεντρικότερες οδούς της πόλης, στην πρώην οδό Μεραρχίας νυν Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Το οικοδόμημα ολοκληρώθηκε κατά την περίοδο 1898-1905 ως Νομαρχία Σερρών από τον αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη με σκοπό να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του οθωμανικού δημοσίου. Βέβαια, λέγεται ότι το σχήμα του κτιρίου (κεφαλαίο Ε) παραπέμπει στα ιδανικά Ελλάς-Ελευθερία, ενώ το σχήμα και η αισθητική του συμβόλιζε την τότε κρατική εξουσία. Η κατασκευή του κτιρίου επιτεύχθηκε με την οικονομική συνδρομή των Σερραίων πολιτών, καθώς κατέβαλαν εισφορές ώστε να πραγματοποιηθεί το έργο. Έως και το 1913 λειτουργούσε ως έδρα της Οθωμανικής διοίκησης, όμως από τον εμπρησμό και μετά φιλοξένησε τη Νομαρχία Σερρών και για μερικά χρόνια φιλοξένησε και τα δικαστήρια της πόλης.
Το κτίριο συνδυάζει στοιχεία από την Δυτική Ευρώπη, την Ελληνική παράδοση και την Ασία και αρχιτεκτονικά εντάσσεται στην ύστερη περίοδο του εκλεκτικισμού , η οποία διήρκησε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1920, με έντονες επιρροές από τον νεοκλασικισμό και την Αναγέννηση. Το κτίριο στον βασικό του όγκο φέρει το σχήμα ενός ανεστραμμένου Π με υπόγειο, υπερυψωμένο ισόγειο και όροφο. Τα μπαρόκ στοιχεία διαφαίνονται στο εξωτερικό του κτιρίου, ενώ στο εσωτερικό του οι επιμέρους χώροι διαμορφώνονται γύρω από τον κεντρικό διάδρομο σχήματος Π. Τα τελευταία χρόνια απέναντι από την είσοδο έχει τοποθετηθεί ένα κεντρικό κλιμακοστάσιο.
#2 Δικαστικό Μέγαρο
Το Δικαστικό Μέγαρο των Σερρών βρίσκεται επί τις πρώην οδού Μεραρχίας και νυν Καραμανλή, απέναντι και λίγο πιο κάτω από το Διοικητήριο. Στο κτίριο του Δικαστικού Μεγάρου φημολογείται ότι αρχικά στεγάζονταν οθωμανικές φυλακές. Η διαδικασία ολοκλήρωσης του κτιρίου διήρκησε σχεδόν 30 χρόνια από το 1880 έως και το 1907, ενώ το κτίριο άρχισε να χρησιμοποιείται από το 1908. Η νεοκλασική πρόσοψη του κτιρίου και η αρχιτεκτονική διάταξη είναι κοινά στοιχεία στα έργα των φυλακών της τότε περιόδου. Η αρχιτεκτονική διάταξη του κτιρίου είναι συμμετρική με κεντρική είσοδο και κεντρική αυλή. Η κεντρική προεξοχή του ορόφου και τα καμπύλα πλαίσια στα υπέρθυρα των ανοιγμάτων του ισογείου και στον όροφο παρομοιάζουν αρκετά με τη μορφολογία του Διοικητηρίου Σερρών.
Έπειτα, στα τέλη της δεκαετίας του 50’ επήλθε και μία ακόμα αλλαγή όταν η νότια ισόγεια πτέρυγα κατεδαφίστηκε και αντικαταστάθηκε από μία νέα και πιο διευρυμένη. Το Διοικητικό Πρωτοδικείο Σερρών ουσιαστικά ξεκίνησε να λειτουργεί το 1963 ως «Πρωτοβάθμιο Φορολογικό Δικαστήριο Σερρών» και στη συνέχεια μετονομάστηκε σε «Διοικητικό Πρωτοδικείο Σερρών» το 1976. Από το 1978 έως σήμερα στεγάζεται στον χώρο αυτό το Δικαστικό Μέγαρο Σερρών.
#3 Δημαρχείο
Ο Δήμος Σερρών απέκτησε νεόδμητο δημαρχείο το 1931 στη νότια πλευρά της πλατείας Ελευθερίας. Εργολάβος του δημαρχιακού μεγάρου ήταν ο Σπύρος Στεργίου, ο οποίος φημολογείται ότι έλαβε ως αντίτιμο της εργασίας του ένα προνομιακό δημοτικό οικόπεδο στην πλατεία Εμπορίου, όπου ανήγειρε το πολυώροφο ξενοδοχείο «Μητρόπολις». Στην επιλογή του συγκεκριμένου σημείου συνέβαλαν οι εξής τρεις λόγοι: το σχέδιο επανασχεδιασμού της πόλης έπειτα από τον εμπρησμό του 1913, το σχέδιο της «Νέας Αγοράς» του 1920 και η γενικότερη εξέλιξη της πλατείας Ελευθερίας. Το 1928 ο Νάσιουτζικ έχτισε στο χώρο που είναι σήμερα η πλατεία Ελευθερίας, τότε Χίλια Δέντρα, ένα θερμοηλεκτρικό εργοστάσιο, το οποίο αγόρασε το 1968 η ΔΕΗ και το παραχώρησε στη συνέχεια το 1989 στο Δήμο Σερρών, όπου στεγάζεται το σημερινό Δημαρχείο.
#4 Εθνική Τράπεζα
Το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας Σερρών αποτελεί σήμα κατατεθέν της πόλης και ένα από τα πιο κεντρικά της σημεία ακριβώς απέναντι από την πλατεία Ελευθερίας. Η κατασκευή του κτιρίου διήρκησε 2 χρόνια από το 1925 έως το 1927 και αποτελούσε μέρος του επανασχεδιασμού του ρυμοτομικού σχεδίου έπειτα από τον εμπρησμό του 1913. Το κτίριο αρχικά προοριζόταν για Δημαρχείο, όμως αγοράστηκε από την Εθνική Τράπεζα το 1924 και αποτέλεσε το πρώτο υποκατάστημα της τράπεζας. Την οικοδόμηση ανέλαβε η Τεχνική Υπηρεσία της Ε.Τ.Ε. με επικεφαλής τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Ζουμπουλίδη και σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Ξενοφάνη Αιγίδη και τον πολιτικό μηχανικό Ιωάννη Ισηγόνη.
Το έργο διαφάνηκε άρκετα απαιτητικό καθώς αρχικά η ορθογώνια χάραξη του κτιρίου δε συμφωνούσε με το πολυγωνικό σχήμα του οικοπέδου. Το κτίριο συνδυάζει στοιχεία ύστερου ή όψιμου κλασικισμού καθώς και πρώιμου μοντερνισμού και διαθέτει τέσσερις διαφορετικές όψεις. Οι βασικοί χώροι αποτελούσαν η επιβλητική και ευρύχωρη αίθουσα συναλλαγών, το μεσοπάτωμα και το διαμέρισμα του διευθυντή στον όροφο, η οποία σήμερα επίσης έχει μετατραπεί σε χώρο συναλλαγών. Στο διαμέρισμα αυτό φιλοξενούταν ο εκάστοτε διευθυντής της τράπεζας με την οικογένεια του. Μάλιστα το 1930 σε αυτό το διαμέρισμα διέμεινε για μικρό χρονικό διάστημα ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Μερικά από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του κτιρίου αποτελούν τα κιονόκρανα, οι πεσσοί του προπύλου, η αετωματική επιστέγαση, οι ποικίλες όψεις του, η μαρμαροτεχνία καθώς και οι σιδεριές στην περίφραξη του.
Διαβάστε επίσης:Όσα πρέπει να ξέρετε για το 64ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (του Χ. Πασχάλη)
Το κτίριο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στον εξελληνισμό της πόλης στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, αλλά και στην οικονομική ανάπτυξη της πόλης καθώς οι οικονομικές τραπεζικές διευκολύνσεις που παρείχε η Εθνική τράπεζα εξασφάλισαν και μία οικοδομική ανάπτυξη στην πόλη. Ακόμη και σήμερα παίζει τεράστιο ρόλο στην καθημερινότητα των Σερραίων, καθώς αποτελεί συχνό σημείο συνάντησης.
#5 Κτίριο Ορφέα-ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Σερρών
Το κτίριο του Ομίλου Ορφέα βρίσκεται λίγο πιο έξω από τη σημερινό κέντρο της πόλης κοντά στην οδό Εθνικής Αντίστασης, σημάδι ότι κάποτε αποτελούσε τον κεντρικότερο δρόμο της πόλης. Ο Όμιλος «ΟΡΦΕΑΣ» Σερρών ιδρύθηκε στην πόλη μας την 1 Αυγούστου 1905 ως Μουσικο-γυμναστικό Σωματείο, αλλά κυρίως ως μυστική πολιτική και ένοπλη Οργάνωση, η οποία συνέβαλε σημαντικά και στον Μακεδονικό Αγώνα. Ως μυστική οργάνωση αποτέλεσε ορμητήριο πρακτόρων, μαχητών συνδέσμων και οδηγών, μετέφερε πολεμοφόδια έκρυβε αντάρτες και εκτελούσε κατασκόπους και προδότες.Το κτίριο του Παλιού Ορφέα αποτελεί ένα από τα νεότερα αρχιτεκτονικά μνημεία της πόλης των Σερρών. Η χρηματοδότηση για την οικοδόμηση του κτιρίου προήλθε από έσοδα του ομίλου, εισφορές και δωρεές. Το κτίριο κτίστηκε μέσα σε δύο χρόνια από το 1907 έως το 1909 υπό την επίβλεψη του Ιταλού αρχιτέκτονα Τζιοβάνη και φιλοξένησε την νεότερη πολιτιστική κληρονομιά της πόλης των Σερρών. Φημολογείται μάλιστα ότι η πρόσοψη του κτιρίου είναι πανομοιότυπη με τη πρόσοψη του πρώτου ορόφου της Οπερας της Βιέννης.
Μέσα σε μία φρενίτιδα ενθουσιασμού η κατασκευή του κτιρίου του Ομίλου ταυτίστηκε με την πολυπόθητη και επερχόμενη απελευθέρωση της πόλης. Το κτίριο απαρτιζόταν από μία μεγάλη κεντρική αίθουσα και από δύο παράπλευρες πτέρυγες, οι οποίες χωρίζονταν από την κύρια αίθουσα με κουρτίνες και αποτελούσαν ένα σύνολο με την κυρίως αίθουσα. Από την αριστερή πτέρυγα υπήρχε πρόσβαση στη σκηνή και σε ένα μικρό δωμάτιο-γραφείο, ενώ από τη δεξιά πτέρυγα στην πλευρά που οδηγεί προς την κυρία σκηνή υπήρχαν δύο μικρά δωμάτια, που χρησιμοποιούνται ως καμαρίνια, μία κουζίνα και τα αποχωρητήρια. Παραπλεύρως του κτιρίου βρισκόταν το γυμναστήριο, εμπλουτισμένο με όλα τα όργανα γυμναστικής και η υπαίθρια θεατρική σκηνή. Λίγα χρόνια αργότερα στο πίσω μέρος του στεγάστηκε και η Φιλαρμονική του ΟΡΦΕΑ, η οποία υπάρχει ακόμη και σήμερα.
Ανά τα χρόνια του έκρυθμού 20ου αιώνα, το κτίριο άλλαξε πολλούς ιδιοκτήτες και ιδιότητες. Από το 1910 έως το 1913 εκμισθώθηκε στον τραπεζίτη Οβαδιά, ο οποίος μετά την απελευθέρωση μετέτρεψε τον Ορφέα σε κινηματογράφο με την επωνυμία GRAND CINEMA. Έπειτα κατά χρόνια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου το κτίριο λεηλατήθηκε από Βούλγαρους στρατιώτες, ενώ στην πορεία φιλοξένησε πολίτες με εξανθηματικό τύφο. Το 1924 το κτίριο επιτάχθηκε από την Μεραρχία Σερρών και από το 1926 έως το 1930 λειτούργησε ως κινηματογράφος. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το κτίριο λεηλατήθηκε εκ νέου από Βούλγαρους στρατιώτες και μετά το πέρας του πολέμου ανακαινίστηκε το 1950. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα λειτούργησε ως κέντρο διασκεδάσεως και έπειτα επέστρεψε στη διοίκηση του Ομίλου. Το 1960 προστέθηκαν εξωτερικά αποχωρητήρια και το 1975 ανακαινίστηκε η σκηνή. Στη συνέχεια από το 1979 έως το 1984 εγκαταστάθηκε στον χώρο του κτιρίου η έδρα της Διοίκησης του Κρατικού Θεάτρου Αν. Μακεδονίας. Από το 1984 και για πολλά χρόνια φιλοξενήθηκε στον χώρο του Ομίλου το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Σερρών. Στα χρόνια αυτά αναδιαμορφθώθηκε ο χώρος ώστε τα καθίσματα να είναι αμφιθεατρικά και οι παράπλευρες πτέρυγες διαχωρίστηκαν με τοίχο από την κεντρική σκηνή. Λόγω της φθοράς του κτιρίου πλέον το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. λειτουργεί σε διαφορετικό χώρο. Το κτίριο υπήρξε θεματοφύλακας της πολιτιστικής ιστορίας της πόλης για πάνω από 100 χρόνια πια και είναι σημαντικό να διαφυλαχθεί στο πέρασμα των χρόνων.
#6 Θέατρο Αστέρια
Το θέατρο Αστέρια βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και ξεκίνησε τη λειτουργία του τη δεκαετία του 1960 ως αίθουσα κινηματογράφου και στην πορεία μετατράπηκε σε κινηματο-θέατρο. Τα τελευταία χρόνια φιλοξενεί παραστάσεις του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Σερρών, έπειτα από τη μεταφορά του από τον Όμιλο Ορφέα και από το 1992 λειτουργεί ως Δημοτική Επιχείρηση. Το θέατρο δύο σκηνές μία 504 θέσεων και μία βοηθητική 107 θέσεων.
Το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Σερρών διοργανώνει πολλές δράσεις και δραστηριότητες, όπως θεατρικά σεμινάρια, θεματικές βραδιές και αφιερώματα. Μάλιστα από το πιο επιτυχημένα προγράμματα αποτελεί η Φοιτητική Πανεπιστημιάδα Σερρών με συμμετέχοντες πάνω από 250 φοιτητές. Τέλος, στον χώρο του θεάτρου υπάρχει και θεατρική βιβλιοθήκη με στόχο τη διάσωση θεατρικών έργων, καθώς και τη διευκόλυνση επαγγελματιών του θεάτρου ή των ερασιτεχνών στην αναζήτηση θεατρικού έργου.
#7 Κινηματογράφος Κρόνιο
Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, το καφενείο “Κρόνιο” αγοράστηκε από τον Περιστέρη Κωστόπουλο, ο οποίος διαμόρφωσε και το διπλανό αύλειο χώρο του σε θερινό καφενείο. Στο χώρο αυτό ο ιδιοκτήτης έστησε αρχικά μια σκηνή για να δίνονται θεατρικές παραστάσεις ενώ στη συνέχεια προστέθηκε και μηχανή προβολής, λευκή οθόνη και με συνοδεία ζωντανής μουσικής από ορχήστρα του καφενείου ο χώρος λειτουργούσε και σαν κινηματογράφος.Το 1931 ο Περ. Κωστόπουλος μαζί με τους Νίκο Κανάκη και Νίκο Κασάπη αποφάσισαν να χτίσουν τον κινηματογράφο Κρόνιο. Τα εγκαίνια έγιναν τον Ιούνιο του 1931 και έκτοτε το Κρόνιο συνεχίζει να λειτουργεί ενώ σήμερα αποτελεί το μοναδικό κινηματογράφο στην πόλη. Ταυτόχρονα, όποτε υπάρχει ανάγκη, φιλοξενεί και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες της πόλης όπως θεατρικές παραστάσεις, διαλέξεις καθώς υπάρχει έλλειψη τέτοιων χώρων στην πόλη.
Τα περισσότερα κτίρια που βρίσκονται σε αυτό το σημείο δεν έχουν συντηρηθεί με επαρκή τρόπο, ενώ οι αλλαγές και οι προσθήκες οι οποίες ολοκληρώθηκαν έχουν αλλοιώσει αρκετά τις μορφές τους- τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά- αλλά και την λειτουργικότητα τους. Επίσης, μεγάλες αλλαγές έχει υποστεί και το παλιό υπαίθριο καφενείο, το οποίο από δημόσιο χώρο πρασίνου κατάλληλο για διάφορα πολιτιστικά δρώμενα, σήμερα έχει μετατραπεί απλά σε ένα στεγασμένο με τέντες χώρο προς ιδιωτική εκμετάλλευση. Ανά τα χρόνια έχουν υποστηριχθεί αντιφατικές απόψεις μεταξύ ως προς το μέλλον του κτιρίου είτε σχετικά με την κατεδάφιση του είτε σχετικά με την συντήρηση και αναπαλαίωση του, οι οποίες μπορούν να φέρουν εξίσου ικανοποιητικά αποτελέσματα.
#8 Αγροτική Τράπεζα
Στην οδό Νικολάου Πλαστήρα στο κέντρο της πόλης βρίσκεται το κτίριο της Αγροτικής Τράπεζας Σερρών στα εγκαίνια της οποία παρευρέθηκαν πολλοί αγρότες. Το κτίριο συμπλήρωσε την παρουσία τραπεζών εκείνης της περιόδου όπως είναι η Εθνική Τράπεζα και η Τράπεζα Αθηνών. Το κτίριο έχει χαρακτηριστεί ως επίμηκες και διέθετε και αυτό κατοικία για τον εκάστοτε διευθυντή, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Εθνικής. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του κτιρίου αποτελούντα τρία έρκερ (κτίστες, προεξοχές). Το 1970 ολοκληρώθηκαν εργασίες γενικής κατασκευής και επέκτασης του κτιρίου στον εσωτερικό χώρο, ενώ το κτίριο έχει χαρακτηριστεί και ως διατηρητέο. Σχεδόν 90 χρόνια μετά το εξωτερικό κέλυφος έχει παραμείνει αναλλοίωτο και το κτίριο συνεχίζει να αποτελεί τοπόσημο της πόλης παρόλο που τώρα το κτίριο ανήκει σε άλλη τράπεζα.
Αυτά είναι, λοιπόν, μερικά από τα “καθημερινά” και “συνηθισμένα” κτίρια των Σερρών, με την πολύ ιδιαίτερη ιστορία. Καλό είναι πάντα να θυμόμαστε και να παρατηρούμε την ιστορία γύρω μας, γιατί πραγματικά μπορεί απλά να κρύβεται πίσω από μία πόρτα ή ένα κλειστό παράθυρο…
*Η Εύα Κωτοπούλου είναι δημοσιογράφος.
Η ξεχωριστή ιστορία των καθημερινών κτιρίων της πόλης των Σερρών
Δείτε επίσης: Το Τείχος του Βερολίνου
- Για να μαθαίνετε πάντα όλα τα νέα, κάντε like στη σελίδα μας olanea.gr
